НЭГЭН НАЙРАГЧИЙН ДОТООД УРЛАХУЙН ЧИНАД...

Г.Рэнчинбумба /Залуу судлаач/

   Хvн бvхэн бие даасан ертөнц. Тэр тусмаа уран бvтээлч хvн чухамхvv өөрийн гэсэн бие даасан ертөнц байдаг. Зохиол бvтээл нь давтагдашгvй , бусдаас ялгарах онцлог, ур чадвартай байж, чанарын хэмжvvрт тэнцсэн бvхэн нь хvмүvний хvртээл болж vнэ цэнэтэй бvтээлд тооцогддог. Дорнын их яруу найрагчийн мэндэлсэн цаст Очирваанийн нутгаас шинэ найрагч төрсөн нь Цогдоржийн Бавуудорж юм. Их уулс, их гол мөрөд vе vеийн уран авьяастныг төрvvлдэг нь орчлонгийн жам, байгалийн хууль бололтой. 

"Ц.Бавуудорж бvтээлээс бvтээлд, тvvврээс тvvвэрт ур ухаан нарийсан гvнзгийрч Монголын уран зохиолын шинэхэн vеийн маргашгvй нэгэн төлөөлөгч болон төлөвшжээ. Тvvний утга уянгыг хvлээн авахад билгийн мэлмий, сэтгэлийн мэдрэмж, оюуны хvч хэрэгтэйг уншигч та мартахгvйг хичээх бизээ. Шvлэг хөг аялгуунд амилдаг нь vнэн утга санаа хийгээд хэлбэрийн зохист харьцаа, уран сайхны нээлт, тансаг сайхан дvрслэлийн vvрэг бас л хэрэгтэйг найрагч анхаарах хэрэгтэй" хэмээн Д.Галбаатар багш өгvvлжээ.

Ер нь тvvний бvтээлийг агуулга, бичлэгийн хэв маягыг 3-н бvлэг болгож vзвэл болмоор байна. Vvнд:
1.Зөн билгийн аргаар нэвтэрч ухаарах дорнын гvн ухаан, дотоод бясалгал, бурхан шашины нөлөөлөлтэй шvлгvvд
2.Сэтгэлийн дотоод мэдрэмжээр таньж сэрэх , гоо сайханлаг шvлгvvд
3.Оюуны дээд хийсвэрлэлээр тайлж ухаарах сэтгэлгээний шvлгvvд болно.

Уран зохиол бол хvн өөрийгөө танин мэдэхvйн дээд хэлбэр билээ. Иймээс ч өөрийгөө шинжилдэг, өөрийгөө мэдэрдэг хvн уран зохиолтой илvv гvн холбогддог. Шvvмжлэгч С.Энхбаяр: "Яруу найргаар дамжуулан философидох нь тухайн хувь хvний зөвхөн өөрийнх нь цорын ганц сэтгэл зvрх оюун сэтгэхvйн бvтээл болж байдгаараа шалгардаг шинжлэх ухаанаас ялгаатай бас нандин vнэ цэнэтэй билээ.Учир нь ухамсар оюун санаа, сэтгэл зvрх хэмээх тэнгэрлэг өгөгдөхvvнтэй хvн гэгч амьтан цорын ганц давтагдашгvй хувь ертөнц юм” хэмээн тун оновчтой хэлсэн нь бий.

1.Зөн билгийн аргаар нэвтэрч ухаарах дорнын гvн ухаан, дотоод бясалгал, бурхан шашины нөлөөлөлтэй шvлгvvд

ТУНГАЛГИЙН ТУХАЙ ШҮЛЭГ

Vхэл ирэхэд би тув тунгалаг болно
Vлдэж энэ орчлон манан дундаа умбана
Vр минь хvv минь харин тод тунгалаг төрнө
Vйлийн эрхээр тэр минь хатан болроо алдана
Хоёр тунгалгийн хоорондохыг хорвоо гэдэг юм
Хоёр тунгалгаас бусдад нь
Хонгор минь битгий итгээрэй... /2.193/

ГОЛ МӨРӨН СОЛОНГОРОН

Гол мөрөн солонгорон жараахай сvлжилдэх vес
Гоо бvсгvйн өмнө бөхийгч миний бие тунгалаг аа
Дээрээс бөхийсөн улиасыг дээвэр юм шиг санасан
Уймраа намрын борооноор
Дэн дун дурлалын охин тэнгэр дэргэд байсан гэх юм чи
Цаст уулын зvг олон олон шувуу ирсээр байтал
Цамцан дээр чинь эрвээхэй зvvрмэглэх
Шөнийн цэцэрлэгт зvvдээ л vзэж дээ
Дорнын бөртэ саран тэнгэртээ ягуухан хөөрөхийг нэг ажаарай
Долгио татсан сэтгэлийн чин торгон хаалга дээр
Нэгэн гунигт шувуу жиргэнэ дээ
Нисэж ирсэн тэр шувуу vvрээ биш өндгөө санаад л буцна шvv
Нэлмэгэр хөх vvлэн чигт тvvний хойноос битгий удаан ширтээрэй
Навч хvн хоёрын гуниг ижилхэн гэж санадаг Бавуу чинь
Наранжаргал гэдэг бvсгvйг чинь хаварт биш намарт дурсаж байя
Бийрийн чинь vзvvр шингэрвэл хаа газраас дуулгана гэж итгэдэг ээ
Билиг бодож тэр цагт мөнгөн санчигнаасаа хаврын шувуугаар өгvvлнэ зэ... /1.63,64/

Эдгээр дvрслэг хэсгvvдэд ертөнцийн хувирал, хvмvний аж төрөхvй, оршихуй жам ёсны тухай өгvvлжээ. Vхэл ирэхэд би тув тунгалаг болно хэмээх энэ санаа бол хvн насан эцэслэсний дараа төрлөө олох сvнсийг уран сайхны арга сэтгэлгээгээр оргvй, орон биегvй, vгvй болох мөнх бусын санааг илvv хурц, давтаагvй дvрслэгдэхvvнээр мэдэрч урласан нь давтагдашгvй болжээ.

ДӨРВӨН УЛИРХАЛ

Намрын борооноор цувгүй алхахдаа
Навчнаас дутуугүй гуниг тээдэг дээ
Хөхөлбөр орчлонгийн уулсын дунд

Хөмсгөн дороо нулимстай зогсдог оо

Өвлийн цас заамаар урсахад
Өвснөөс өөрцгvй тансагаа мэдэрдэг дээ
Өлмий мялаасан аригхан энэ өнгийг
Өндгөөрөө тэмтэрч нэгийг бодохсон доо

Хаврын салхи шанхыг задгайлахад
Харзнаас дутуугvй сэтгэл цалгидаг аа
Хөдөөгийн улбар сарны гэгээнд
Хөлөрсөн алгаараа цэцэг аргадахсан даа

Зуны vдэш шувуудын жиргээнд дунд
Зулзаган зандан шиг сэтгэл найгадаг даа
Ганцхан учралт энэ л насаараа
Нvцгэн хөлөөр шvvдэр адислахсан даа /1.69,70/

шvлэг нь хvн байгалийн зохист харьцаа, амь шvтэлцээ тэдгээрийн гадаад, дотоод уусалт хөдөлгөөн, мэдрэхvйг нарийн гаргаж өгсөн нь мөн шинэ дvрслэл болно. Навчсаас дутуугvй гуниг тээдэг ээ, Өвснөөс өөрцгvй тансагаа мэдэрдэг дээ, Харзнаас дутуугvй сэтгэл цалгидаг аа, Зулзаган зандан шиг сэтгэл найгадаг аа гэх дvрслэлvvд нь 2,3 дугаар мөрvvдтэй уусан хvн хийгээд байгалийн зохицолдоог уран дvрслэл дотоод бясалгал мэдрэхvйгээр илэрхийлсэн нь шvлгийг яруу сонсголонтой болгожээ.

НАМРЫН ЦАГААН САРНЫ ДОР

Таныг санаж зvvдэлсэн намрын сэрvvн шөнө
Тарнийн цагаан цэцэг хоймрыг минь бvрхэж хонох юм
Арвайн чинээ бурхад тооноор шvхэрлэн бууцгааж
Ангир уургийн тухай шаргалхан vлгэр хэлж өгөх юм

Над дээр бөгтөрч нумласан сvvн солонго ижий минь
Намаржаа бууц нь хонгортсон дорно зvгийн солонго юм шvv
Дэлхийн уулсын альханд ч цагаан зандан сэтгэлийнх нь
Дээлийн чинээ навчийг нөмөрч унтдаг vр нь шvv би

Vзэсгэлэнт хурмастын эрхээр монгол бvсгvй намайг
Өндөр хөх тэнгэрт сvvгээр зурсан юмаа
Бадам цэцгийн цоморлиг дээр шинийн сар шиг завилуулж
Баранзад биеийг минь ургуулсан л хvн дээ /1.155,156/

Энэ бичвэр нь өмнө онцолсон бэлгэдэл зvйг иргэншvvлэн ашигласан ур дvйн туршилтын жишээ. Хэл яруу тунгалаг чихнээ сонсголонт нийцтэй дорнын гvн ухааны аяс бvхий шvлэг гэж болно.
"Бадам цэцгийн цоморлиг дээр шинийн сар шиг завилуулж
Баранзад биеийг минь ургуулсан л хvн дээ" хэмээх энэ хоёр шаданд хvн бий болох явцыг гоо сайхан, уран тансаг, гvн сэтгэж бичсэн нь монгол найрагчийн ур ухааныг харуулж байна.

2.Сэтгэлийн дотоод мэдрэмжээр таньж сэрэх гоо сайханлаг шvлгvvд

СОРМУУС ТЭМТРЭХ САРНЫ ГЭРЭЛД

Сормуус тэмтрэх сарны гэрэлд цас будрах нь тогтуун
Сонордохуй улаахан навч ганцаар мөчиртөө сэрчигнэх нь уянгалаг
Сод авиа гаргаж өлмий дор цас нурах нь битvvлэг
Солгой аяз гишгэсэн мөрнөөс хуйлран босох нь жирийн бус /1.17/

СЭТГЭЛИЙН АЯЗ

Хөх өвсний налах чимээ сонсогдоно
Хөндvvр зvрхэнд сарны гэгээ шагалзана
Хөлийн чинь гишгэх хэмээр хорвоо ойртоно
Хөмсгөн дор зөөлөн сэтгэлийн цалгиа анирлана
Айсуй яваа баярын зөн совин татна
Алганд тунасан борооны дусал мэлтэлзэнэ
Харьж яваа орчлонгийн хором намайг урсгана
Харц оносон нялх цэцгийн дэлбээ задарна
Нарны хvрэлцэх орон зайд оршигч бvхэн
Надаас элч гэрэл нэхнэ
Сарны хөлд шаргал өвсний шvvдэр сvvдэхvй
Салхины мэдрэмж алганы хээнд сарнина
Ирэх өдрvvдийн намираа бороон дунд
Эрэвгэр сормуусаа чийглэж санагалз даа
Мөнгөн сортой санчигны чинь гэрэлд
Мөнхийн эрхэмсэг дvрээ тодруулан нэг vзмээр байна
Хэн ч бvтээхгvй ариун гуниг орчлонд бэлэглэчихээд
Хээнцэр гоо араншингаа чинийхээ л төлөө vлдээнэ ээ би /1.11,12/


ГУНИГИЙН АЯС 

Гуниг сэдэрч сарны гэгээнд зvрхээ анирдахуй
Гунхаж одсон бvсгvй чиний сvvлчийн vг цуурайлнам
Онож учирсан алтан хором давтагдахгvйн учир
Орчлонд ганцхан эгэл дvрээрээ чи надад vзэсгэлэн
Хvсээд олдоогvй хувь дутсан тавилангаа юугаар ч солихгvй
Хөх өвсний шvvдэр сэлбэтлээ чамайг санагалзъя
Цэнхэр борооны ганц нэгхэн дусал уруул шvргэхэд
Цээжинд сэвэлзсэн бvлээхэн уянга нvдэнд цийлэлзэнэ. /1.74/

Яруу найргийн нэгэн vнэт чанар бол сэтгэл, сэрэл мэдрэмж гоо сайхан байдаг. Ц.Бавуудорж яруу найрагчийн хувьд жинхэнэ сэрэл мэдрэмжээр буусан дорнын өнгө аястай тансаг хэл найруулгаар бичдэг нь онцлог бөгөөд сайхныг улам сайханлиг болгож байна.

"Сормуус тэмтрэх сарны гэрэлд цас будрах нь тогтуун
Сонордохуй улаахан навч ганцаар мөчиртөө сэрчигнэх нь уянгалаг"

Энэ хоёр мөрний "сарны гэрэлд сормуус тэмтрэх..." гэдэг нь хамгийн эмзэг бөгөөд ёстой л торгон мэдрэмж, торгон агшин юм.Энэ агшинд цас будрах бол жинхэнэ байгалийн жавхлан эндээс цаашлаад "Сонордохуй улаахан навч ганцаар мөчиртөө сэрчигнэх нь уянгалаг" гэж vнэхээр мэдрэмжтэй уран сайхан дvрсэлсэн нь сонирхолтой болсон байна.Энэ мэтчилэнгийн дvр дvрслэл бvхий мөр бадгууд түүний бүтээлд олон.

"Хөх өвсний налах чимээ сонсогдоно
Хөндvvр зvрхэнд сарны гэгээ шагалзана
Хөлийн чинь гишгэх хэмээр хорвоо ойртоно
Хөмсгөн дор зөөлөн сэтгэлийн цалгиа анирлана"

***

"Сарны хөлд шаргал өвсний шvvдэр сvvдэхvй
Салхины мэдрэмж алганы хээнд сарнина"

***

"Мөнгөн сортой санчигны чинь гэрэлд
Мөнхийн эрхэмсэг дvрээ тодруулан нэг vзмээр байна"

***

"Ертөнцийн тунгалаг охид энгийн сайхан санагдаад
Ерийн амьдарч явахад өдөр бvхэн цэнхэр байна"

***

"Гунхаж одсон бvсгvй чиний сvvлчийн vг цуурайлнам"

***

"Хөх өвсний шvvдэр сэлбэтлээ чамайг санагалзъя"

***

"Цээжинд сэрвэлзсэн бvлээхэн уянга нvдэнд цийлэлзэнэ"

гэх зэргээр хорвоо ертөнц хийгээд хvмvний амьдралын сонин содон сайхан бvхнийг сэрэл мэдрэмж гоо сайхнаар бичиж өөрийн болоод ард тvмнийхээ сэтгэл оюуныг цэнгvvлж байна.Ц.Бавуудоржийн яруу найрагт байгалийн дvрслэл тэр дундаа сар, өвсний тухай сэдэв ихээр гарч буй нь дорно дахин хийгээд монгол сэтгэлгээний онцлог юм.Далд сэрэхvй, сэтгэлгээний алслал дахь утгыг шvтсэн сэтгэхvйн, бясалгалын найраг бvтээдгээрээ дорно дахины яруу найраг өвөрмөц сэтгэмжлэлийн онцлогтой гэж болно.

3.Оюуны дээд хийсвэрлэлээр тайлж ухаарах сэтгэлгээний шvлгvvд.

"Богд шиг миний залбирсан
Наран саран
Тэнгэрийн их амар амгалан
Болор биеийг минь нууцлах
Газар шороо
Дорнын их амар амгалан
Ижийгээр минь бvvвэй аялуулж
Эцгээр минь vнэг эсгvvлсэн
Дэрлээд нойрсох
Миний хатан өвөр
Монголын их амар амгалан
Дэргэдээ дуудаж толгойгоо тvшvvлэх
Миний хаан vр
Монголын их амар амгалан" /1.133-135/

ДОРНО ЗҮГТ ӨВС БОЛНО

Дорно зvгт өвс болно
Долгилон шаргалтсаар л байна
Өнө удтал ургана
Өндөр дорно
Өвдгөөрөө сөхрөн бөхийх хvртэл ургана
Халиун өвөр дээрээ
Энэлгэнт тэргvvнийг нь тавина
Халиун шаргал хуруугаараа
Эрдэнийн санчигийг нь илбэнэ /2.3,4/

***

Мөнх бус гэгч хvмvний уянга юм
Мөнгөн чавхдасыг нь тонхийн дуугаргагч хөгжимч юм
Энэ гэрэлт агшинд хvрэх гэж
Хурдан хурдан алхдагаа
Энхрийхэн энэ ягаан зам дээр очих гэж
Бvдрэн бvдрэн зvтгэдэгээ
Анзаардаггvй хvмvvн бид
Мөнх бусын уянгыг олж сонсох тэр л агшинд
Мөөмнөөс гарсан хvvхэд шиг том болцгоодог оо, аяа /2.25/

***

Алган дээрх нvдийг оллоо
Аяа би одоо
Тэнгэрийг хардаг боллоо
Аньсган дундах нарыг оллоо
Аяа би одоо
Өөрийгөө хардаг боллоо /2.43/

***

Нэг их том цагаан заан
Дэлхий дээгvvр яваад өнгөрлөө
Хvчирхэг тэнгис далайн
Дөлгөөн чанарыг дагуулаад явчихлаа
Хөрс дайдын
Дөлгөөн байдлыг суйлаад явчихлаа
Навчин дээрээс шvvдрийг нь
Сэгсрээд явчихлаа
Нарны бурхадыг үймүүлээд буцчихлаа /2.129/

Эдгээр шvлгvvдэд монгол хvн л мэдэрч ухаарах vндэсний хэв шинж сэтгэлгээ, монгол хvндлэл, бичиг зохиолын тансаг дээд ая дан, хөг эгшиглэн, ахуйн өвөрмөц натура тод цогцложээ. Дорнын маяг, монгол ёс заншил, өнөөгийн монголын яруу найрагт, соёл сэтгэлгээнд бараг алга болчихож. Vvнийг тогтоон тодотгоход Ц.Бавуудоржийн яруу найраг нөлөөлж чадна. Монгол газар монгол эхийн алтан хэвлийгээс мэндлэх vрсийн дотоод ертөнц, билиг ухаан, зөн совинг сэргээх, хадгалахад тус болно.

Yvнд л тvvний яруу найргийн ач холбогдол оршино. "З.Фрейдийн сэтгэл задлагийн vvднээс vзвэл удам дамжин хадгалагдаж ирсэн ухамсаргvй хувь бодьгалийн vvтгэл гэдэг хvн төрөлхтөнийг энэхvv зөн билиг, уламжлалаа мөнхөд хадгалах бололцоо олгож байдаг. Монголчууд иррационал зөн билиг хvчин зvйл сэтгэлгээг илvv их vнэлж шvтдэг vндэстэн гэж хэлж болно. Энэ vvднээс ухааран бодвол монгол сэтгэлгээ хэзээ ч алга болохгvй бизээ" гэсэн Билэгсайхан багшийн vг vнэний vндэстэй юм. Өнөөгийн энэ хямралт цагт монголоороо vлдэх язгуур нэг арга бол монгол шvлэг зохиолоо сонсож, монгол шvлгээ бичиж уламжлал шинэчлэл хоёрыг арга, билгийн ёсонд нийцvvлэн эрэлхийлэх нь зөв гэж vзэж байна.

"Агай", "Дадишуари", "Уянга гоо", "Хvннv Яньжи", "Аминаа", "Мөнгөлөн" гэх мэт найраглалууд нь дорно дахины яруу найргийн онол сургаалын дагуу монгол шvлэг, дvр сэтгэлгээгээр монгол бvсгvйчvvд, уран vгийн увидаст нууцын гоо сайхныг, сэтгэлгээний дээд тvвшинд бvтээсэн. Эдгээр найраглалууд тvvхийн тодорхой цаг vеийг уран сайхны аргаар нээн харуулахдаа бvсгvй хvний дvрийг төв, эх болгон аж төрөхvй, ертөнцийг vзэх өвөрмөц сэтгэлгээ, эмэгтэй хvний дотоод ертөнц, гоо сайхан тvvхийн хэрэг явдлын нууцыг монгол хэлний баялгийг ашиглан мэдрэмжээр нээсэн нь монгол найраглалын ур зvй, уран чадвар хэлбэрт хийсэн шинэчлэл гэж болно.

Дvгнэлт

 
1.Эх хэлний яруу найруулгыг дvрслэгдэхvvнийхээ гоо сайхныг олж нээх өвөрмөц мэдрэмжтэй яруу найрагч

2.Сэтгэлгээний галбир ур хийц нь дорнолог монгол сэтгэлгээтэй символист/бэлгэдэл-хийсвэр санаа, ойлголт зэргийг бодит байдлын ямар нэг тогтсон уламжлалт тодорхой юмс vзэгдэл эсвэл соёлын уламжлалын эсрэг зориуд бий болгосон өөр юмс vзэгдэл, ойлголтод дvрслэгдэхvvнээ шилжvvлэн илэрхийлэхийг бэлгэдэл гэнэ.4/ төдийгvй сюрреалист /хэтэрхий реализм-энэ сэтгэлгээний мөн чанар нь хvний оюун ухааны хяналт, ухамсраас ангид оршин, хvний vйл ажиллагаа сэтгэл оюуныг залж байдаг далд ухамсрын хvчинд тулгуурлан бvтээн туурвих явдал юм.5/ Яруу найрагч жишээ нь "Хvрэл чоно", "Нэг их том цагаан заан", "Дорно зvгт өвс болно", "Алган дээрх нvд", "Монголын их амар амгалан" гэх мэт олон шvлэг нь нотолно.

3.Өвс, Сарны яруу найрагч өөрөө ч ямар нэгэн далдын хvч, зөн совингийн нөлөөнд итгэдэг.

4.Жинхэнэ яруу найрагч хэл, найруулга, ур зvйн эрэл хийхдээ уламжлал шинэчлэл, сэрэл мэдрэмж, сэтгэлгээ, гоо сайхан, хөг аялгууны vvргийг зохистой хослуулж чаддагийг илэрхийлсэн.

ЯРУУ НАЙРГИЙН ТУХАЙ ТЭМДЭГЛЭЛ 2010,02,14

Д.НЯМДОРЖ   / МУИС/

Монголын орчин үеийн яруу найргийн ертөнцөд өөрийн гэсэн мөртэй хуруу дарам хүний нэг нь Ц.Бавуудорж. Түүний шүлгийг хүмүүс тэр болгон ойлгодоггүй ч байж болох юм. Угаас жинхэнэ яруу найргийн мөн чанар тийм л байдаг. Яруу найраг гэлтгүй уран зохиолд үндэстний сэтгэлгээ хийгээд хувь уран бүтээлчийн ертөнцийг үзэх үзэл, өөрийн гэсэн бичлэгийн арга, найруулга чухал бололтой. Энд бид хувь уран бүтээлч, яруу найрагчийн тухай ярилцаж байгаа учраас араншинг нь мартаж болохгүй. Алдарт яруу найрагчдын шүлгийг уншиж суухад араншин нь илүү мэдрэгдээд байдаг шүү дээ. Үүний нэгэн адил Ц.Бавуудоржийн шүлгүүдээс түүний нэг их амгалан тайван “бодь” араншин нэвт үнэртээд байдаг юм. Түүндээ таарч зохицсон гэдэг нь жигтэйхэн,

“...Хорвоо яавал чиг яаг

     Хонин арцан дундаа холбироод өгөх минь

     Хөхрөгч яавал чиг яаг

     Хөх арцан дундаа хөлбөрөөд өгөх минь” ийм нэг омголон, бас

амгалан хоёрыг хослуулдаг гэж байгаа. Дээр нь мэдээж Будда. Юу гэхээр анх Монгол оронд дэлгэрсэн цагаасаа эхлэн нүүдэлчдийн ахуй амьдрал, урлаг соёл гээд аль л уусч шингэж болох бүхий л зүйлд нөлөөлөн хувьсгаж улмаар он цагийн уртад уламжлалт шашин, уугуул сэтгэлгээ болтлоо гүн гүнзгий суурьшсан Буддын гүн ухаан, эш үзэл түүний амар амгаланг эрэлхийлэх сэтгэлийн эрэлд дагуулжээ. Түүгээр ч зогсохгүй,

                        “...Амирлан бясалгалаа, өмнө минь

                             Нэг их өндөр Будда

                             Алтан босгыг нь зориглон алхлаа

                             Харин тэнд би өөрөө” хэмээн тэр Буддагаар дамжуулан “өөрөө

өөрийгөө нээж” байна. Энэ бол уран бүтээлчийн их ухаарал, сэтгэлгээний  дэвшил юм. Түүнээс гадна Ц.Бавуудоржийн яруу найргийн нэг онцлог бол дорнын хэв намба, өнгө аяс бүхий дотоод зохирол, уянгалаг эгшиглэнт хэл найруулга. Ийм ч учраас түүний шүлгүүд дорхноо дуу болон түгдэг биз ээ. Мөн түүний шүлгүүдэд хачин жигтэй зүйлс ч их бий. Ер нь яруу найргийг яруу найраг, урлагийг урлаг болгож байдаг нэг зүйл бол энэ хачин жигтэй зүйлс бололтой юм. Хамгийн наад зах нь л,

                           “Сарны туулайн хүйтэн чихнээс

                             Санаандгүй би атгаж үзсэн юм...” гэж байгаа юм. Үүнийгюу

гэж ойлгох вэ? Тийм гээд яг таг хэлчихэд хэцүү, тэгсэн хэрнээ нэг “юм” хэлээд байгаа биз. Энэ мэт мөрүүдийг түүний шүлгүүдээс зөндөө олж болно. Бас нэг хэлэхгүй өнгөрч боломгүй зүйл бол түүний шүлгүүд дэх далд бэлгэдэл. Энэ тухайд С.Дулам, Д.Галбаатар, Ч.Билигсайхан гээд номын багш нар маань хангалттай ярьсан тул зөвхөн нэг л зүйлийг сануулах гэсэн юм. Найрагчийн “Дорно зүгт өвс болно” номын болоод сүүлийн үеийнх нь шүлгүүд  англи, испани гээд олон хэл дээр хөрвүүлэгдэж байх шиг байна. Энэ ч зүй ёсны хэрэг. Цаашид улам олон хэл дээр хэвлэгдэх биз ээ. Гэхдээ Монгол ахуй ертөнцийг нэвтэрхий мэдэх хүмүүст л бүрэн ойлгогдох “Монголын их амар амгалан”, “Монголын их суу билиг” гэх мэт үндэсний өвөрмөц сэтгэлгээг илэрхийлсэн гайхалтай шүлгүүд нь орчуулагдах болов уу. Болдогсон бол С.Дулам багшийн “Монгол бэлгэдэл зүй”-н хэдэн ботийг тэдэнд эхэлж уншуулчихаад Ц.Бавуудоржийн “Монголын...” гэх шүлгүүдийг нь хүргэвэл арай л өөрөөр сэрж сэнхэрнэ дээ. Гадна гэлтгүй дотроо бид энэ их соёл, амар амгалан, намуун уянгаа бүрэн ойлгож мэдрэхээ огоорчихоод байна шүү дээ. Ёстой л эл найрагчийн,

    “Хотын дунд

     Халиун буга сүүтэн сүүтэн алхана.

     Холын цаст уулаа тэнгэртэй нь

     Жаазанд буулгуулаад авч яваа би

     Хоолойд нулимс торж

     Хойноос нь удтал дагавай”хэмээх “Хавар” шүлгийн мөрүүд шиг

болчихоод байна. Ирж буй цагийн өнгө юм биз дээ. Гэхдээ эх орноо амар амгалангийн сүүлчийн “хаан ширээ” гэдгийг ухаарч таньсан яруу найрагч, түүний эл ухаарлын дуун болох амар амгалангийн яруу найргийг ойлгодог өргөн олон уншигч байхад Монголын заяа газардахгүй бизээ. Эл олон уншигчийнх нь нэгэн болох миний бие,

  “Тал нутгийн дээгүүр ариг ялдам цас

    Танил нэгний чандар мэт аяар нэг бударсаар байна...” гэх түүний

нэгэн шүлгийн мөрүүдийг анх олж уншчихаад “Жинхэнэ яруу найрагч юм даа” гэж дотроо уулга алдан баярлаж байсан цагаас хойш даруй хориод он улирчээ. Тэр үед Ц.Бавуудорж Монголын яруу найргийн ертөнцөд дөнгөж хөл тавьж байсан бол өнөөдөр энэ ертөнцийн салшгүй нэгэн хэсэг болж байр сууриа баттай эзэлжээ. Ингээд түүний шүлгүүдээс хамгийн сүүлд уншсан нэгэн гэрэлт мөрөөр энэхүү өчүүхэн лээ өндөрлөе дөө.

                        “Галбирыг минь дагуулж бүсгүй хүн өндгөөрөө тэмтрэх шиг

    Бүлээн бороо дусална...”