Ц.БАВУУДОРЖИЙН “МОНГОЛЫН ИХ АМАР АМГАЛАН”-ГААС “PAX MONGOLICA” ХҮРТЭЛ /"Өнөөдөр сонин" 2011/

Доктор, профессор С.Дулам  

Ойрын үед шүлэгт задлал хийсэнгүй, одоо нэг  үзье гэж санаад, өөрийг нь сайн мэдэхгүй ч, сэтгэлд гэгээлэг байдгаар нь Ц.Бавуудоржийн “Монголын их амар амгалан” түүврийг авч, мөн ижил нэртэй шүлгийг сонгон, хэд хэдэн зүсэлт хийж ажиглав. Чингэтэл  хэдэн зурвас болгож болмоор шиг. Анхдагч хамгийн томоохон зурвас нь “байгалийн зурвас”, түүнд багтах нь дараахь болой.

Шөнийн талд (гуних)          

Шинэ өвсний

Солонго (гишгэх)

Молор саран

Өвс ногоо ганхах

Өндөр цагаан үүлс

Униарт (дүрж)

Гол мөрөн урсах

Алтай Хангай           

Арван тавны тэнгэр

Гучин гурван говь

Ганга агийн

Арвин тал     

Наран дотор

Анирхан тал 

Нялх ногоо цухуйх

 Тэнгэрийн их

 Газар шороо

Үүн дотроо “Алтай Хангай”, “Гучин гурван говь ” нь тухайлсан Монгол орны байгаль агаад мөн ч Монголынх байж болох “Арван тавны тэнгэр”, “Анирхан тал” , “Ганга агийн арвин тал” гэсэн нийлц багтаж буй. Бусад  нь энэ цэнхэр гарагийн хаанах ч байж болох сон билээ. Гэхдээ аль нь ч байсан энд “амар амгалангийн үр соёолж”, гол мөрөн урсаж, нялх ногоо соёолох юм. Харин бусад зурвастайгаа найрах утгыг нь хойно авч үзнэ. Дараагийн хоёрдогч томоохон зурвас нь “хүмүүний зурвас” байх юм.

“ХҮННҮ ТУУЛЬС” ХҮЧИРХЭГ ДУУРЬСАЖ БАЙНА /"Өдрийн сонин" 2011/

Хэлбичгийн ухааны доктор (Ph.D) Я.ГАНБААТАР

    Монголын ард түмэн эртнээс янагш зууныг туулан, мянганыг элээж ирэхдээ өвлийн шөнийн уртад өнжин хонон, зуны шөнийн богинод зусан намаржин тууль хайлж, түүх цадигаа хүүрнэн хэлэлцэж ирсэн билээ. Бидний сайн мэдэх “Гэсэр”, “Жангар”-аас эхлээд “Эрийн сайн Хан харангуй”, “Зул Алдар хаан”, “Бум эрдэнэ”, “Дайны Хүрэл”, “Догшин Чингэл хаан”, “Аргил Цагаан өвгөн”, “Бурхан хар баатар” гээд тоочоод байвал ихээ урт жагсаалт болох олон арван туульсыг өвөг дээдэс маань сэцэн оюун, уран сэтгэлгээрээ туурвин бүтээж, үе үеийн туршид үр ач нартаа өвлүүлэн өнөөг хүргэж иржээ. Хүн төрөлхтний оюуны соёлын гайхамшигт  өв хүртээл болсон Энэтхэгийн “Махапаарада”, Киргизийн “Манас”, Оросын “Игорийн хорооны дуулал”, германы “Нибелунгийн дуулал”, Италийн “Тэнгэрлэг туульс”, Францын “Роланд баатрын дуулал”, Америкийн индиан ард түмний “Хайваттын дуулал” зэрэг туульсын бүтээлүүд олон бий.

Туульс бол урьд эртийн цагт унших ном, үзэх урлагийг төлөөлөн, бүхэл бүтэн номын сан, театр, телевиз, радиог орлож, орчин үеийн шинжлэх ухаан, техникийн ололт болсон ший жүжиг, кино зэрэг тайз, дэлгэцийн уран бүтээлийн үүрэг гүйцэтгэж иржээ. Туульс бол оюуны урлагийн ертөнц дотроо ардын аман зохиолын төрөл зүйлд багтдаг. Монгол ардын аман зохиолын доторх аман яруу найргийн хамгийн том хэлбэр бол Баатарлаг туульс юм. Үе үеийн монголчуудын дунд тэдний хүсэл мөрөөдлийг яруу тод тусган үзүүлсэн олон сайхан туульс мэндэлж, Ижил мөрний халимагууд, Байгаль далайн буриадууд, Алтайн торгууд, Хангай, Хэнтийн халхчуудын дунд их дэлгэрсэн билээ.

МОНГОЛ НАЙРГИЙН ӨРГӨӨ ЭЗЭНГҮЙДЭХГҮЙ НЬ ЭЭ /"Өдрийн сонин" 1998/

Доктор, профессор  Ч.Билигсайхан

/шүүмж судлал/

   Ц.Бавуудоржийн шүлгүүдийг уншиж эхэлсээр арав  гаруй жил өнгөрөөжээ.Энэ завсар “Салхин зүгээс цэцгийн цагаан цоморлиг шүхэрлэнэ”/1999 он/,”Дорно аялгуу” /2ОО1 он/ хоёр түүврийг нь нэлээдгүй ултай суурьтай уншиж алдаа оноог нь цэнэсэн цоохор тэмдэглэл бичин хэвлүүлэлгүй хадгалсаар өдий хүрчээ.Харин “Амар амгалангийн яруу найраг” /2ОО2/ хэмээх шилмэл шүлгийн цоморлигийг нь уншсаны эцэст энэ өгүүллийг бичиж байна.Аливаа уран бүтээлч нэрд гарсан хэн нэгнийг юмуу,ямар нэг олныг эзэмдсэн аяс найруулгын дэг сургуулийг дагаж уран бүтээлийн эхний алхмаа хийдэг нь бараг ёс болсон зүйл.Энэ үедээ ихэнх нь зээлдмэл маягийн сэтгэлгээгээр туурвих явдал ч түгээмэл байдаг.

   Ц.Бавуудорж энэ зурагнаас тойроогүй.Анхны “Бүгээн анир” /1991/ -аас аваад дорнын аяс намба,монголжуу дүрслэлийг шүлэгтээ эрэлхийлж эхэлсэн юм.Эхний хэдэн түүвэрт нь орсон шүлгүүдээс Галидасын “Үүлэн зардас” /Б.Ренчиний орчуулга/ болон Р.Таагүрийн “Өргөлийн дуулал”-ын /Ж.Бадраагийн орчуулга/монгол орчуулгын үг хэллэг,найруулгын өнгө аяс хүчтэй мэдрэгдэж байлаа.Энэ хоёр ном хоёулаа сэрүүнийг хүсэмжилж сарыг шүтэн, шатам халуун нарнаас цэрвэх мөнхийн хүсэл сонирхол ноёрхсон халуун дулаан Энэтхэг орны яруу найрагчдын бүтээл.халуун оронд нарны улирал гэдэг нэг ёсондоо аймшигт үе байдаг.Шатам халуун наран жаргаж бүрий болох үес сая сэрүү орж амьсгал авч амьдрал сэргэдэг.Саран гэрэлтэх тоотой шөнүүд л бүх хүнд жаргал баясал ,хайр дурлал бүхнийг дэвжээн хөгжүүлдгээс халуун газрын хүмүүс сарыг шүтдэг.Тэгвэл монгол газар сэрүүн хүйтэн зонхилдог цаг агаартай учраас халуун дулааныг хүсэмжлэн нарыг шүтдэг.Энэ сэтгэлгээ эртний ардын яруу найргаас аваад Монголын сонгодог яруу найрагчдын бүтээлээс тод харагддаг.Харин айх,эмээх,ичингүйрэх бүхнийг нууцлах сэтгэлгээ нүүдэлчдэд түгээмэл байдгаас үүдэн хайр дурлалын сэдэвт яруу найрагт сартай шөнийг дуулсан сайхан мөр бадгууд  зохиогдсон.Гэхдээ тийм олон биш.

"GRASS IS GROWING IN THE EAST" Poetry collection in English, 2008. Translated by Simon Wickham Smith

ACAPULCO. MEXICO. 2008. 28th
WORLD CONGRESS OF POETS

GRASS IS GROWING IN THE EAST

for the Taiwanese poet Yu Hsi

Grass, growing in the east

in yellow waves, and

kneeling and bowing

for so long

to the exalted east.

I place my aching head

upon its warm breast.

It strokes my brow

with its yellowing fingers,

my tears falling thicker and thicker,

covering the silksoft lichen.

An inner suffering

rides upon waves

into the east,

marking my warm body,

and grasshoppers flock

into the silent aeons,

dispersing the light

at the final moment of rest…

And for some time yet to come,

its face unchanging

in golden waves, there will be

grass, growing in the east.

Bankok