"ДОРНО ЗҮГТ ӨВС БОЛНО" номоос

ДОРНО

Баруун мөрөн дээр минь

Амар амгалангийн суу билиг

Зүүн мөрөн дээр минь

Ариун дурлалын буурал хөгжимч завилсан

Амирлангуйн нууцат дорно билээ би

Өрнө миний айдас

Үүрийн туяаны минь алтан амсрыг тэр хулгайлсан юм

Өрнө миний түгшүүр

Өрхний завсрын шаргал гэгээ

Уяхан охидын минь ичингүйрлийг тэр халаасалсан юм

Өрнө миний эрхэм нөхөр

Үргэлж намайг сэрэмжит цэцэн болгосон юм

Өрнө миний эрхэм анд

Өвст тал цаст уулсаа харамлахад сургасан юм намайг

Би дорно

Сарны нууц ,сансрын гуниг

Энэ миний тэргүүн гоёл...

Саруулхан шөнө,анир гүм тал нутаг

Энэ миний дээдийн соёрхол...

Тэнгэр миний гүн ухаан

Тэндээс бурхадын шаргал амьсгал сонсогддог

Дотогшоо урсах нулимсны минь цуурайнд

Долоон бурхан од дайвдаг юм

Орчлонгийн хүрэл хаалга чихран нээгдэхэд

Одогсдын алтан сүнс намайг тэндээс зорин ирдэг

Би дорно

Ханцуйдаа нуух зүйл гэж надад байхгүй

Хайрын шарх амрагийн үнсэлтийг харин нууцалдаг

Сар миний нууцыг мэднэ

Сайхан бүсгүйчүүдийн нууцыг тэр ч бас мэднэ

Хөл хүнд бүсгүй хүний өмнө

Хөхөмдөг суунагтайгаа хамт сөхрөн унадгийг минь

Хүлэг морьд задгай галын дэргэд

Хүчит тарни аялгуут хэнгэргээ

Дэлдэн дэлдэн ариусдагийг  минь

Тэр л мэднэ дээ

Сайхан хайр хагацахад би уйлдаг

Сар хиртэхэд  уйлдаг

Дэлт хүлгийн толгой овоон дээр цайрахад  уйлдаг

Дэлхийн санчиганд цагаан сор унахад  уйлдаг

Би дорно

Мөнх бусын салхин

Миний айдас бус

Мөнхүү өрнөөс үлээх хүйтэн амьсгал

Миний агуу айдас...

Өөрөөр айхыг би үл мэднэ

Би дорно

Нүүдэлчдийн эсгий гэрийн хойморьт цагираглаж

Сүү амсдаг

Нүнжигт алтан могой юм би

Буурин дээр нь ногоо ургаж дэлхий шинэдэхэд

Буурал хүннүгийн нутагт эрхэлдэг

Бугын эвэртэй лус юм би

Наран сарны увьдаст гэрлээр бүслүүр ороосон би

Намайг хэн ч үл эвдэнэ

Хурмастын цэцэн санаагаар нууцаа цүүлсээн би

Хувиргаж намайг хэн ч үл дийлнэ

Би дорно

Ургаа зандан хана юм би

Улаан зандан унь юм би

Ум зандан тооно юм би

Би дорно

ДОРНО

THE EAST

On my left shoulder,

the spirit of peace.

On my right shoulder,

the grey musician of pure love sits cross-legged.

I am the east of hidden stillness.

The west is my fear,

it has stolen the rays of my golden dawn.

The west is my anxiety,

it has stolen my family’s joy and

replaced the modesty of my darling girls.

The west is my dear friend,

it is constantly taking care of me.

The west is my dear comrade,

it has taught me to hold fast to the grassy steppe and the snowy mountains.

I am the east.

The moon’s secret and the sadness of the cosmos

are my principal ornaments….

The clear night and the quiet steppe

are the gifts of my ancestors….

The sky is my profound philosophy,

in which we hear the Buddha’s holy breath.

The big dipper shakes,

the echo of my flowing tears.

The bronze door of the world creaks open,

and the golden souls of passers-by come in to me.

I am the east.

I’ve nothing hidden up my sleeve,

but I conceal tender kisses and wounds of love.

The moon knows my secrets,

and she knows the secrets of beautiful women,

and she knows

how I kneel, all in a blue haze,

before pregnant women,

How I purify, with a melodious drum

beating, and with powerful rites,

around the horses and an open fire.

I am the east.

I have no fear

of the impermanent wind,

its cold breath blowing forever from the west,

and my horses’ anxiety….

Their fear is not known to me.

I am the east.

I am the fat, golden snake,

testing the milk,

curled up at the back of a nomad’s tent.

I am the horned demon,

occupying the grey land of Xiongnu,

renewing the green world where the tents once stood.

I am the east.

I am entwined in the magic light of sun and moon.

None can destroy me.

I am secretly secured by diving wisdom.

None can change me.

I am the east.

I’m a wall of sandalwood arising,

I’m red sandalwood rafters,

I’m an opening for sandalwood smoke.

I am the east –

THE EAST!

"ЗҮРХЭН ЧИНАДААС" номоос

ЗҮРХЭН ЧИНАДААС

Энэ өдөр Хэнан шенгийн гудамжинд хүн хөл гэдэг жигтэйхэн. Торгон дээлийнхээ энгэр хэсгийг далдартал том том шүр зүүж ханцуйгаа сугалдаргалсан ганган эмэгтэйчүүд, хөдсөн гадартай хоргой эмжээртэй төвд дээл хөглөрүүлсэн эрчүүд, хүүхдээ нуруундаа үүрч дүүрсэн эхчүүд гээд  эгэл буурайхан хүмүүс зай завсаргүй сүлжилдэнэ. Төвөөс ядуу буурай айл өрхүүдэд тусламжийн бараа таваар олгох сургаар хөдөөнийхөн шенгийнхээ төвд орж ирцгээсэн нь энэ ажээ. Тэдний ихэнх нь тусламж авах айл өрхийн тоонд орсон эсэхээ ч магадлалгүй морь мотоциклио хөлөглөн хөөрцөглөжээ. Шенгийн бор дүрхэн гудамжуудаар холхих олны урсгал дундуур сониучирхан явсаар зээл рүү явж орчихлоо. Тэнд гадны хүний нүдээр гайхах сонжих зүйл дэндүү их аж. Энд тэндээсээ түлхүүлж нудруулж явсаар зээлийн гүн рүү шургалаа. Ханцуй хормой нь хамтдаа газар шүүрдсэн хүлхэгэр төвд дээлний цаанаас ил гарсан хиртэй хэнхдэг, галзуу мэт гялалзсан нүд, ширэлдсэн үстэй хагас зэрлэг гэмээр хүмүүс хоорондоо түвдээр л бололтой хэрэлдээд муудалцаад ч байгаа юм шиг эс бөгөөс ямар нэг эмгэнэлт драмын жүжгийн бэлтгэл хийж байгаа жүжигчид ч юмуу гэмээр чанга чанга хашгиралдана. Цочиж жийрхмээр бүр чихээ дармаар. Тэр дуу шуугиан дунд хоёр түвд жинхэнээсээ хэрэлдээд цохилцох нь холгүй болоод явчихлаа. Гэтэл гэнэт тас няс буугаад явчих нь тэр. Хэлмэрчээсээ учрыг асуулаа. Тэгсэн түрүүнээс хойш тэр хоёрыг ажиглан сониучирхаж зогссон хэлмэрч минь энэ хоёр эхлээд нэг бараа булаалдан хэрэлдэж эхэлсэн гэлээ. За тэгээд гэж хэрэгт дурлавал тэр хоёрын яриаг нэг хэсэг чагнаж зогсоод тэрбээр тэгтэл нэг нь чи бид адилхан хятадын боолууд байж нэгэндээ ингэж ихэрхээд хаана хүрэх вэ дээ гэхэд нөгөөх нь чи л хятадын боол. Харин би эх оронтой монгол хүн гэж байна. Нөгөө түвд нь хятадын боол гэж хэлсэнд нь бачимдаад чамайг тэгвэл хөнөөчихье гээд дайрчээ. Гэтэл монгол нь би бол үхсэн ч үлдэх улс оронтой хүн хөнөөгдөхөд гомдолгүй. Харин чи урт наслаарай. Чамаар чиний улс дуусч байгаа шүү гэж үгээр цавчиж байна гэлээ. Хөөх хоёр түвд хүн гэж бодсон чинь нэг нь монгол хүн байх нь ээ гэж дуу алдвал хэлмэрч минь тийм байна. Монгол хүн байна их омогтой юм. Чиний төрөл садан байна шүү дээ гээд инээмсэглэлээ. Сайхь хоёр эрийн хэрүүл бүр ч их сонирхол татаад явчихлаа. Өмнө нь энэ нутгийн уугуул суугуулуудын тухай мэдээлэл цуглуулж явахдаа монголчууд аж төрдөг гэдгийг нь дуулсан боловч яг энд ингээд ахан дүүстэйгээ нүүр тулна чинээ бодож яваагүй билээ. Аялал минь утга учиртай болоод явчихлаа. Нөгөө хоёр хоорондоо барилцаж аваад шороо тоос манаруулан эгээ л хоёр бух хоорондоо мөргөлдөх мэт хэсэг пижигнүүлж аваад бие биенээ заамдсан чигтээ хаашаа ч юм хурдан хурдан алхлаа. Хэлмэрч минь ёжтойхон инээмсэглээд энэ хоёрыг дагах уу гэсэн харцаар харав. Би ч толгой дохилоо. Тэр хоёрыг бид хоёроос өөр хэн ч тоож дагасангүй. Мөнөөх хоёр тэнгэр хагартал хэрэлдсээр зээлээс мултарч нэлээд явж явж нэгэн талбай руу орж ирлээ. Тэр хоёр талбайн голд эрхэмсэгээр байрлах морины хөшөөн дээр хүрч очих нь тэр. Хоёр учраа хэрэгт дуртай холын аялагч бид хоёрыг анзаарах манатай ажээ. Хэрүүл оргилдоо хүрч байгаа байдалтай огцом оволзож ирээд дорхноо намжлаа. Хэлмэрч минь сая ам нээж төв талбай дээр сарлагийн хөшөө байна уу, морины хөшөө байна уу хар чи гэж монгол нь омогдож байна. Харин түвд эр энд сарлагийн хөшөө байх ёстой байсан юм гэж нэг оволзож ирээд хоёр тийш болчихлоо. Монгол нь монгол эх орон руугаа буцах морьтой хүн шүү би гэж дарж авч байгаа бололтой юм. Харин түвд эр наад морь чинь амьгүй цутгамал гээд дэвсэлж байна. Монгол нь тэглээ ч гэсэн наадах чинь морь гээд мөрөөрөө сүрхий нь аргагүй ёвроод хоёр тийш боллоо гэв. Морины хөшөөний дэргэд бах тав нь ханасан байдалтай уухичин суух эрийг холоос хэсэг зуур ширтэн зогсов. Яагаад ч юм зүрхээр минь хатгуулах шиг боллоо. Хацрыг минь даган нойтон оргив. Дээдсийн минь илдний ир болж явсан итгэмжит хүлэг баатрууд минь гэж уруул нэгэнтээ өмөлзлөө. Түвдийн ихэмсэг их уулс огт тоомжиргүй тэнгэр ширтэн зүүрмэглэсээр ажээ.

  

*

Намрын цэлмэгэр хөх тэнгэр улам ч уужим болсон юм шиг үзэгдэнэ. Ганц цагаан навч гэмээр жижигхэн цагаан үүл тэртээд шүхэрлэх нь тэнгэрийг үзэсгэлэнтэй болгожээ. Эргэн тойрны уулс дэндүү налгар. Өвс ногооны үнэр хурц содон гэдэг жигтэйхэн. Овооны гандсан хадаг яндар салхи ч үгүй байтал хааяа сэвс сэвсхийн намирна. Өвгөн буурал овоо

их үдийн нарны илчинд бүлээцэн таатайяа зүүрмэглэнэ. Босго тэнгэрийн даваан дээр залбирч сууна. Дээдсийн минь бургасан гэрээ дугуйлж гурван чулуугаа тулж явсан нутаг гээд бодохоор сэтгэлд нэг л дулаахан. Босго тэнгэрийн Өндөр, Баатар ян уул хоёр алсыг саравчлах мэт санаашран хүрэнтэнэ. Бурхан халдуны зүгээс урсан ирэх шаргал салхи хацрыг минь үе үе илбэнэ. Хоёр жилийн өмнө урд хөршөөр антрофологич найзуудаа бараадан шинэ газар оронтой танилцаж хэдэн өдөр явсан сан. Тийн явахдаа мах цусны минь тасархай өөр улс гүрний дотор хэрхэн аж төрж байгааг нүдээр үзэж бахархахдаа бахархаж, шимшрэхдээ шимширсэн сэн. Тэр аяллаас ирээд  Бурхан халдун хайрханд жилд ядахнаа ганц удаа ч болов зорин ирж Хэнаны төв талбай дээрх цутгамал хүлэг, мөнөөх хүлэг баатруудынхаа үр хойч хоёрын өмнөөс хүндэтгэн мэхийж сэтгэлийнх нь айлтгалыг өргөн мэдүүлж байя гэж өөртөө тангарагласан юм. Тэдний төлөө өөр юу хийж чадахсан билээ. Өрөөлийн “хайр” мориноос нь буулгаж тариачин болгосон ч гэлээ он цагийн авир ааш хэл соёлыг нь булаасан ч гэлээ хэзээ ч үл бөхөх нэгэн оч зүрхэн чинадаас нь цацарч байгааг мэдрэхдээ тэднийгээ хүндэтгэн сөгдсөн сөн. Ай Бурхан Халдун минь, ээ буурал дээдэс минь гэж Зэв шивнэлээ. Дэргэд нь сууж байсан хүү нь

-          Аав аа та энэ уултай юу ярилцдаг юм бэ гэж гилжийн сониучирхав.

Энэ агшинд тэрбээр чухам юу гэж хариулахаа мэдэхгүй хажуугийн шаргал өвсийг хэсэг зуур илбэн суулаа. Тэгээд аан аав нь ахан дүүсийг чинь аврал ивээлдээ багтаах болтугай л гэж залбирдаг юмаа гэж хариу хэллээ. Хүүдээ ингэж хариулахад Зэвийн сэтгэл нэг их жаргалтай болоод явчих шиг санагдав. Харин хүү нь энэ үгийг чухам юу гэж ойлгосныг тэнгэр бурхан л мэдэх бизээ. 

2019 он

"ЗҮРХЭН ЧИНАДААС" номоос

АЛТАН ХЯЛГАНА МИНЬ БАЯРТАЙ

Салхи бол энэхэн дэлхийн минь догдлол юм. Шаналал, тайтгарал нь юм. Далай тэнгис хэрвээ давалгаалж долгилдоггүй байсан сан бол юуных нь тэнгис далай байхсан билээ. Нуур ус торгон долгис хаялан хаялан чимээлдэггүйсэн бол энэхэн ертөнцийн минь хөг аялгуу нэгээр дутах байсан биз. Зэгс шагшуурга нь найган ганхах салхигүй байсан сан бол хорвоо бас нэг зөөлөн тунгалаг аязаар дутах байсан биз ээ. Тэнгэр огторгуй огтоос салхилдаггүй байсан сан бол энэ мэлмэгэр цагаан үүлс уйтгарлан гундаж  өнгө зүс нь цагаан биш бараан байх байсан ч байж юуны магад. Хур бороо хүртэл асгаран буухдаа салхилахгүй шуурахгүй, намирахгүй, зүсрэхгүй байдаг сан бол бидний сэтгэлийн чавхдас бас л нэг утсаар дутах байсан биз.

Салхийг уяран хайрлан уринам. Өнөд хамт байхсан салхи минь. Сэр сэр чимээлээд л... бүр исгэрч, шуугиж, хүнгэнэж, агсарч, догширч тэгснээ аядуухнаар үлээж, үнсэж, илбэж салхилсаар байгаасай чи минь. Ингэхэд салхи биднийг бүтээсэн юм биш байгаа. Тийм болоод бид догдолж, хайрлаж, дурлаж бас хагацаж, инээж, тэгснээ уйлж, зүдэрч басхүү цэнгэж амьдардаг ч юм билүү. Салхи бидний өнө эртний өвөг дээдэс минь биш байгаа. Салхи минь чамайг чанга тэврэн талархая. Өвсний толгой бөхөлзөн ганхахгүй тэнгэр өөд сэрвийлдээд л зүүрмэглэж байдаг сан бол хүмүүний сэтгэл зөөлрөх байсан гэж үү. Өвсний толгой салхины аясаар үелзэн долгилоод цалгилаад ирэхээр хүн байтугай туулайн бүжинхний нүдэнд хүртэл нулимс бөмбийн гэрэлтдэггүй гэж үү. Ай даа салхи, салхи... Энэ сацуу салхийг хэн бидэнд бэлэглэдэг байж таарах вэ гэх сониуч бодол өдөөнө. Тэнгэр л бэлэглэдэг байх. Салхи тэнгэрийн бодол санааны  хэмнэл аясаар  энэхэн ертөнц рүү минь долгилон давлан, эс бөгөөс аяс намуунаар урсан урсан орж ирдэг тэнгэрсийн сэтгэлийн хөдөлгөөн байх. Тэнгэр энэхэн бөмбөрцгийг минь илбэн таалмаар цаг агшин бишгүй л тохиодог биз. Заримдаа ташуурдан зэм хүртээмээр үе ч бас гардаг бизээ. Догшрон хийсгэмээр сүүдэр ч бас бидний дотоод ертөнцөд хурган хурган байдаг буй за. Тэр бүхнийг тэнгэр л болгоон байдаг байх. Хэсэг шар хялгана дээрээс минь бөхийсөөр...  Тэд аяс аясхнаар ганхалзана. Бодлыг минь тандан нүдээ бүлтийлгэн ширтэх мэт. Хялганын ертөнцөд нэвтрээд ороод ирсэн гэлтэй сонин мэдрэмж бүчнэ. Хаашаа л харна хялгана. Урд өмнө нь хэзээ ч нэвтэрч байгаагүй тунгалагхан уйт ертөнц. Ямар гэгээн ертөнц вэ. Энэ бяцхан аглагт насан үүрд ийн нуугдчихаад салхитай шивнэлдэх сэн. Над руу бөхийсөн хялгануудын нүднүүдийг сайтар ажвал буддагийн нүд мэт амирлангуй, зөөлөн төрхтэй юм. Үгүй ээ ингэхэд хэдэн зуун жилийн өмнө энэхэн замбу тив дээр морилж байсан тэр буддатай уулзаж нүдийг нь ямар харсан биш дээ. Гэхдээ, гэхдээ буддагийн нүд ийм л байсан болов уу гэх төсөөлөлдөө итгэнэ. Ийм ариун салхин дунд байгаа нүд хүртэл буддагийнх мэт санагдах нь аргагүй бизээ. Хэзээ нэгтээ альхан нэг намрын салхин дунд хэн нэгэн нүдийг минь эгээ л буддагийнхтай төстэй юм гэж уулга алдах болов уу. Энэ төрөлд минь тийм хувь тохиох болов уу. Эс бөгөөс ийм алтлаг хялганын биед шилжиж байж гэмээ нь тийм нүдийг бүтээдэг байж магад. Хялгана болох сон. Хялганын ертөнцөд нэвтрэн зорчихсон. Салхины хэмнэл нэг догширч, нэг зөөлөрч сэрчигнэсээр... Уйтан хотын хүйтэн гудамжны иргэн би вээр хээр талд ийн саатнам. Хээрийн цэнгэг салхи минь хотын минь тоосыг нэвт салхилаад өг. Хотыг нэвт салхилаад өг. Хотыг эвдэн хэмхчин үлээгээд өг. Миний хот төдийгүй бөмбөрцөг дээрх чулуун хотуудыг үлээгээд өг. Тэнд үүрлэсэн тэжээвэр оюун санааг хийсгээд өг. Тэр хотуудыг хээрийн өвс цэцэгсийн үнэрээр ариусган салхилаад өг. Бүр тивүүдийн хөрснөөс юу ч үлдээлгүй хийсгэн салхилаад өг...Тэнд ганцхан ариун хүний зүрхийг л үлдээ. Гагц чин үнэн хайрыг л үлдээ. Өөр юу ч бүү үлдээ. Салхины чихэнд ийн шивнэв. Салхин аясаар намих алтан хялганууд энэ чинь юу гэчихэв ээ. Үгүй байлгүй дээ гэх шиг эргэлзсэн харцаар намайг ширтэнэ. Намайг ч бас хийсгэ. Надад борооны ганц дуслын төдий ч болтугай ариун чанар байх аваас харин түүнийг өвсний толгойд сондор мэт зүүж орхиорой. Бөхөгөр шар хялганууд сая миний шивнээнд итгэх шиг болов. Тэдний нүд очтон гэрэлтэх шиг. Хээрийн салхи чихнээ сонсголонтой гэгч чимээлсээр. Эргэн тойрны хялгануудыг мэдрэмжээрээ тэмтэрлээ. Хялганын ертөнцөд хаалга байдаггүй гэж үү. Гэгээвч ч бас алга. Хаалга бас гэгээвч эрсээр... Салхи ер бусаар цалгилна. Дахиад л нүдээ анилаа. Энэ ертөнц рүү зөвхөн ариун хүн нэвтэрнэ. Ийм бичээс гэнэт тодроод сарнив. Мэдрэмж минь зогтуслаа. Нүдээ нээв. Мөнөөх шар хялганууд энгүүн сайхнаар инээмсэглэн угтлаа. Тэд салхи минь, анд минь гэж шүргэлцэн, найгалдан дуулалдсаар байх мэт. Гэнэт хүүе хот руугаа буцах хүн үү, ингээд эндээ үүрд үлдэх хүн үү гэх найз нөхдийн дуун хадав. Ухасхийн бослоо. Өвс, үүлс, тэнгэрийн үнэрийг сүлэлдүүлсэн талын салхи сэнгэнэтэл үлээсээр... Алтан хялгануудын зүгт эргэж харан харан алхлаа. Намайг март даа салхи минь гэж хээрийн салхинд урамгүйхэн шивнэлээ. Тал дундуур зурайсан шаргал зам өмнө минь сунайв.

2018 он

"ШУВУУГ СУЛЛА" номоос

НОГУН ӨБСҮН

  Түвдийн өндөрлөгийн зүүн хойд нутагт одод цэцэглэх дөхжээ. Хүү шар гэгээ тасрахаас өрсөн дөрвөн хонио туусаар хэц энгэрээс бууж ирлээ. Эгц өндөр ханан хадны энгэрт зүүгээд орхисон хэд гурван шувууны үүр гэмээр жижигхэн бор байшингууд бид эндээ байсаар байгаа шүү гэж үдшийн гялаанд сураг ажиг өгөх мэт бяцхан цонхнуудынхаа онигор гэрлүүдийг анивчуулна. Бүр малгайн орой дээр шахам гялалзан гарч ирсээр байгаа одод тэр дохио зангааг нь тайлан уншив гэлтэй алтлаг хүрээтэй тод цагаан гэрлээр өөдөөс нь үе үе дохино. Мөнөөх ододтой айлсах онигор цонхнуудын нэгнийх нь яг дороос эхэлсэн эв хавгүйхэн модон хашлага жаахан уруудаж тэгснээ буцаад энгэрлэн өгсөж байрласан нь үдшийн гэгээнд сүүдэртэн үзэгдэнэ. Тэр хашлага дотор үзүүр тэргүүнээ бага зэрэг гудайлган салхи ч үгүй байтал үл мэдэг найгалзах эрдэнэ шишийн ишүүдийг дэн бариад тоолчихож болмоор аж. Дөрвөн хонь нарийхан зөргөөр цуван гүйсээр модон хашлага руугаа орлоо.

“...Аян замдаа гарсан даа

Монгол хааны хүү, охин

Алсын замдаа одсон доо

Монгол аав ээжийн үр сад

Аяндаа мэнд л явсан уу даа

Нутгийн салхи сураггүй ээ

Ар л нутагтаа сууна уу даа

Хэзээ л ирэх юм бол доо хө...” ийм нэгэн дууг хүү амандаа бувтнасаар хониныхоо хашаа-

ны хаалгыг хааж бэхлэв. Энэ сацуу хажуугийн байшингийн хаалга чихран нээгдэж алчуураар толгойгоо боосон бөгтөр эмгэн ойр ойрхон ханиаж амьсгаадсаар гарч ирлээ. Тэрбээр ойролцоох жимүүд рүү баруун гараараа хэдэнтээ саравчлаад хүүг сая олж харав. Өвөө чинь тааруу байна. Өдөржин чамайг хүлээлээ. Мөн ч урт өдөр юм гэж сааралтаж цахиртсан хоолойгоор дуугарав. Хүү хэдийнээ дасал болсон нөгөө л дуугаа амандаа аялсаар хаалга чихруулан гэртээ оров. Бүтэн найман зуун жил өнгөрчихөөд байна шүү дээ өвөө. Хорвоо дэлхий та бидний мэддэгээс их өөр юм. Их өөр. Бүр хахь өөр шүү. Хүү нь хол яваагүй ч зэргэлдээ Түвд, Гансу мужтай танилцаж бага сага юм ойлгодог болсон. Бүр цаашаа явмаар байна. Нүд тайлмаар байна шүү дээ. Энэ дэлхийг ойлгож авмаар байна шүү дээ. Хүү нь чин сэтгэлээсээ гуйя. Биднийхээ маргаашийн төөрөг зургийг өөрчилж өгөөч. Танаас л бүх юм шалтгаалах гээд байна. Та минь л өөрчилбөл нэг өөрчилнө. Эс бөгөөс энэ бөглүү уулсынхаа дунд дахиад найман зуун жил харанхуй сууна шүү дээ таны үр сад. Их олон үгээр өвөөгийнхөө тамирыг бүр барж орхих нь. Үгүй ээ хүү минь. Чингис хааны зарлиг бий. Өвөө минь амьсгал хураахынхаа өмнө намайг яг чам шиг ингэж ганцааранг минь дуудаж урдаа суулгаад хаан минь биднийг ирж авна. Эндээсээ огтхон ч нүүж болохгүй шүү. Тэгвэл олохгүй болчихно. Тэсээд хүлээгээрэй. Дээдсийн зарлиг юм шүү гэж чихэнд минь шивнэсэн юм. Чи бид хоёр зөрчих эрхгүй ээ хүү минь. Өвөө нь дээдсийнхээ элчийг тосох хувьгүй байжээ. Харин миний хүү тосоод гүйх хувьтай ч юм билүү. Бүү мартаарай миний хүү. Чиний үед энэ зарлиг эс биелбэл чи хүүдээ бас энэ зарлигийг дамжуулах үүрэгтэй шүү. Өвөө нь одоо сэтгэл амар боллоо. Дараа хойт төрөлдөө адуу болоод ч болтугай монгол нутагтаа төрөх юмсан гэж сүүлийн гурван өдөр тэнгэрээс гуйлаа. Хүсэл минь биелэх ч юм билүү. Өвгөний дуу ягуухан сааралтаад явчихав. Төдөлгүй хоолой нь хоржигонох сонстоод амьсгалын чимээ алдарлаа. Өвөө, өвөө та минь ингээд орхиод явчихаж байгаа юмуу. Өвөө минь, өвөө гэх дуун жижигхэн байшингийн адрыг цууртал хадав. Мөнөөх хагацалт дуун ойр дэргэдийн намхан бор байшингууд тэгээд тэндээсээ хэц өндөр сэрвэнгүүдийг ороон хэжиж мушгирсан чулуутай жимүүдээр алсарч цөөн буурай хэдэн тосгодод шөнөдөө хүрч очих нь тэр. Үүднийхээ довжоон дээр хоёр өвдгөө тэврэн суух хүүгийн хацрыг үүрийн бүдэг бадаг гэгээ нэгэнтээ үнсэв. Хацар дээр нь хатсан нулимсны сорвийг төдөлгүй өглөөний нарны уяхан шаргал хуруунууд илбэлээ. Дөрвөн хонио хашлаганаас нь гаргаад араас нь даган гэлдрэхдээ хүү тэртээх өндөр сэрвэнг даван орж ирсэн хүрэн жимийг хэсэг зуур ширтэн зогсов. Монголчууд минь биднийгээ авах завгүй морио унаад сэлмээ эргүүлээд дэлхийг эзлэн довтолсоор л яваа даа гэж өөртөө дуулдахаар шивнэлээ. Шөнөдөө ургаж хоносон ногун өбсүний үнэр содон гэдэг жигтэйхэн. Дөрвөн хонь нь урамтайхан гүйлдэнэ.    

Ногун өбсүн-Түвдийн өндөрлөгт аж төрдөг Цагаан монголчууд өнөөдөр ч ногоон өвс гэдгийг ингэж хэлдэг ажээ.